خود‌‌شی‌‌ء‌‌انگاری زنان

خود‌‌شی‌‌ء‌‌انگاری زنان؛ پدیدۀ شیء ‌‌دیدن بدن خود در بانوان.

خودشیءانگاری پدیده‌ای است که فرد بر پایۀ آن، بدن و ظاهر خود را همانند شیء انگاشته و آن را ملاک ارزیابی شخصیت خود قرار می‌دهد و برای نگاه و نظر دیگران اهمیت زیادی قائل است. این انگاره بیشتر در میان دختران و زنان دیده می‌شود.

مفهوم‌‌شناسی

در فلسفه و روان‌‌شناسی، خودشیءانگاری به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد از دیدگاه سوم‌شخص به ارزیابی بدن خود پرداخته و به صفات ظاهری و قابل مشاهده بدن خود اهمیت زیادی می‌‌دهد؛ او صفات نامشهود و ویژگی‌‌های ممتاز خود را نمی‌‌بیند و همواره سؤالش این است: «من چگونه به نظر می‌‌رسم؟» فرد، پنداری کاذب از هویت خود دارد که موجب محدود شدن افکار وی در جسم و بدنش شده و اشتغال ذهنی برای او به وجود می‌‌آورد.<ref> هاشم‌نیا و طاهری‌نژاد، «واکاوی تطبیقی خودشیءانگاری در زنان با گزاره‌های اسلامی»، 1398ش، ص12-13.</ref> در این دیدگاه احساس فرد از خود، برگرفته از نگاه جنسی است که دیگران، به‌‌ویژه مردان، نسبت به او داشته‌‌اند. <ref>«تعریف مفهومی و عملیاتی خودشیء‌‌انگاری بدن»، وب‌‌سایت نویسان.</ref>

نظریه خود‌‌شیء‌‌انگاری

این نظریه از رویکرد فمینیستی نشأت گرفته است و بر طبق آن زنان و دختران به جاذبه‌‌های جنسی بدن خود اهمیت داده و ارزش خود را با ظاهر جسمی بدن‌‌شان می‌‌سنجند. این نگاه باعث به وجود آمدن رفتار و احساس خودشیءانگاری در آنان می‌‌شود.

با توجه به نظارت و تلاش آگاهانۀ زنان برای درونی‌‌سازی ویژگی‌‌های فرهنگی حاضر در جامعه نسبت به بدن و ظاهر خود، اندیشمندان و پژوهشگران خودشیءانگاری را آگاهانه دانسته‌اند. زنان با توجه و نظارت پی‌‌در‌‌پی بر بدن خود به بومی‌‌سازی این فرهنگ دامن می‌‌زنند که این موضوع سبب درگیری ذهنی مداوم دربارۀ ظاهرشان می‌شود و خود را مانند اشیایی می‌دانند که بر اساس ظاهر قضاوت می‌‌شوند.<ref> . «مقایسه اضطراب اجتماعی، تصور بدنی و امید به زندگی در زنان و مردان متقاضی جراحی زیبایی»، وب‌‌سایت بوبوک.</ref> این موضوع برای همۀ زنان صدق نمی‌‌کند؛ همان‌‌طورکه همه زنان به یک میزان خود‌‌شیء‌‌انگاری و شیء‌‌انگاری جنسی را تجربه نمی‌‌کنند. هر چه خودشیء‌‌انگاری بیشتر باشد، عزت‌‌نفس پایین‌‌تر و افسردگی بیشتر است.<ref> . افلاک‌‌سیر و ابراهیمی، «خود‌‌شیء‌‌انگاری و رابطه آن با افسردگی و عزت‌‌نفس در گروهی از دانشجویان دختر دانشگاه شیراز»، 1393ش، ص32-33.</ref>

ارتباط خودشیء‌‌انگاری و پوشش

عفاف و پوشیدگی زنان با خودشیء‌‌انگاری رابطه عکس دارد؛ هر میزان که پوشش زن کامل‌‌تر باشد؛ حس خودشیء‌‌انگاری در وی کمتر می‌‌شود.<ref> هاشم‌نیا و طاهری‌نژاد، «واکاوی تطبیقی خودشیءانگاری در زنان با گزاره‌های اسلامی»، 1398ش، ص17.</ref>

عوامل بروز خودشیء‌‌انگاری

• عدم خودشناسی و خودآگاهی نادرست؛
• دیده ‌‌نشدن و مورد بی‌‌توجهی قرار گرفتن؛
• نداشتن زندگی هدفمند و رشد شخصیتی؛
• کمبود رابطه مثبت با دیگران؛
• عزت‌‌نفس پایین؛
• نوع رفتار و تلقی دیگران؛
• بدرفتاری و هر گونه تجاوز جنسی و فیزیکی.<ref> . حسینی و هاشم‌‌نیا، «تحلیل انتقادی «خودشیء انگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، 1398ش، ص139.</ref>

راه‌‌های نفوذ خود‌‌شیء‌‌انگاری

خودشيءانگاري زنان به‌‌وسیلۀ رسانه‌‌هاي مختلف همانند تلويزيون، موسيقي، فيلم، شعر، مجله، رسانه‌‌هاي ورزشي، بازي‌‌هاي ويدئويي، اينترنت و تبليغات معرفي مي‌‌شود. اين رسانه‌‌ها، زنان را همانند کالای جنسی و تزیینی همراه با حالت انفعال بـه‌جای انسان‌‌هاي فعال و مؤثر نشان می‌‌دهند.<ref> . نصر و ناعمی، «رابطه گرایش‌‌های فمنیستی با خود‌‌شیء‌‌انگاری، درونی‌‌سازی لاغری ایدئال و هویت جنسی»، 1389ش، ص476.</ref>

پیامدهای خودشیء‌‌انگاری

خودشیء‌‌انگاری پیامدها و آسیب‌‌های زیادی برای فرد به همراه دارد. افراط در پایش بدن، شرم از بدن، اختلالات تغذیه، نارضایتی از بدن، تضعیف عزت‌‌نفس و احترام به بدن، افسردگی، پریشانی هیجانی، فکر کردن افراطی در مورد ظاهر، جراحی‌‌های زیبایی گزینشی و غیرضروری، وسواس مزمن و خود‌‌باختگی روانی، عقب-ماندگی فرد از رشد فکری، فرهنگی، اجتماعی، علمی، تربیتی و در سطح وسیع‌‌تر موجب رکود و افت جامعه،<ref> . حسینی و هاشم‌‌نیا، «تحلیل انتقادی «خودشیء‌‌انگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، 1398ش، ص140-141.</ref> همچنین سبب مختل‌شدن زیست معنوی زنان و کاهش فعالیت آنان در عرصه‌‌های فردی و اجتماعی، تبدیل‌شدن به ابزار سیاسی<ref> . «از سوی حوزه علمیه خراسان؛ کتاب ترجمه شده «خودشی‌‌ء انگاری در زنان» رونمایی شد»، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> و از دست‌‌دادن احساس استقلال شخصی یا هویت انسانی فرد می‌‌شود.<ref> .حسینی و هاشم‌‌نیا، «تحلیل انتقادی «خودشیء‌‌انگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، 1398ش، ص138. </ref>

خودشیء‌‌انگاری در آموزه‌های دینی

بر اساس آموزه‌های دینی، خودشیء‌‌انگاری تحت تأثیر سه عامل تخیل، تفاخر (فخرفروشی) و تبرج (خودنمایی) شکل می‌گیرد که هر سه عامل در قرآن مورد نکوهش واقع شده است.<ref> . حسینی و هاشم‌‌نیا، «تحلیل انتقادی «خودشیء‌‌انگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، 1398ش، ص142.</ref>

راهکارهای دینی مواجهه با خودشیءانگاری

• خودشناسی و توجه به هدف خلقت؛
• الگو‌‌پذیری و توجه به زنان با‌‌ایمان و صالح؛
• تأکید بر تساوی جایگاه عبودی و ظرفیت تکاملی زن و مرد؛
• رعایت حیا، پوشش و مسئولیت‌‌پذیری زنان؛
• محدود ‌‌‌‌ساختن گرایش‌‌های بدنی و غریزی در اجتماع؛
• هویت‌‌بخشی به زن و الگو‌‌سازی از او برای تمام بشریت.<ref> . حسینی و هاشم‌‌نیا، «تحلیل انتقادی «خودشیء‌‌انگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، 1398ش، ص150-151.</ref>

منابع

• «از سوی حوزه علمیه خراسان؛ کتاب ترجمه شده «خودشیءانگاری در زنان» رونمایی شد»، ‌‌خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۳۹۹ش.
• افلاک‌‌سیر، عبدالعزیز و ابراهیمی، فاطمه، «خودشیءانگاری و رابطۀ آن با افسردگی و عزت‌‌نفس در گروهی از دانشجویان دختر دانشگاه شیراز»، مجله مطالعات اجتماعی و روان‌‌شناختی زنان، سال 12، شمارۀ 1، 1393ش.
• «تعریف مفهومی و عملیاتی خودشیء‌‌انگاری بدن»، وب‌‌سایت نویسان، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• حسینی، حکیمه و هاشم‌‌نیا، سیده‌‌جمیله، «تحلیل انتقادی «خودشیءانگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، مجلۀ اسلام و مطالعات اجتماعی، سال هفتم، شمارۀ 2، 1398ش.
• «مقایسه اضطراب اجتماعی، تصور بدنی و امید به زندگی در زنان و مردان متقاضی جراحی زیبایی»، وب‌‌سایت بوبوک، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• نصر، ندا و ناعمی، علی‌‌محمد، «رابطه گرایش‌‌های فمنیستی با خود‌‌شیء‌‌انگاری، درونی‌‌سازی لاغری ایدئال و هویت جنسی»، مجلۀ زن در توسعه و سیاست، دورۀ 17، شمارۀ 3، 1389ش.
• هاشم‌نیا، سیده جمیله و طاهری‌نژاد، محمدعلی، «واکاوی تطبیقی خودشیءانگاری در زنان با گزاره‌های اسلامی»، مجلۀ پژوهش‌های اسلامی زن و خانواده، شمارۀ 1، 1398ش.