پوشاک دوران هخامنشیان

پوشاک دوران هخامنشیان؛ تن‌پوش مردم پارس در دوره هخامنشی.

پوشاک هخامنشی با اهدافی خاص انتخاب می‌شده و دارای دسته‌بندی طبقاتی بوده‌ است. لباس‌‌ها در این دوره، به‌شکل فراخ و بلند دوخته می‌شد و پوشش پا و سر نمایانگر شخصیت افراد در جامعه بود.

مفهوم‌شناسی

پوشاک پارسی به پوشاک رایج در دورۀ هخامنشیان ‌(و انواع گرفته شده از آن) گفته می‌شود.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص۵۷. </ref>

معانی اجتماعی پوشاک در دوران هخامنشی

در دوره باستان، کاربرد پوشاک به‌جز محافظت انسان در برابر سرما و گرما، دارای معنای دیگری نیز بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که از طریق پوشاک مردم، قوم آنها شناخته می‌شد و هر گروه و طبقه‌ای از راه بعضی تفاوت‌ها در شکل و رنگ پوشاک مشخص می‌شد.<ref>ذکاء، «جامه‌های پارسیان در دوره هخامنشیان»، 1342ش، ص7. </ref> در آن دوران، پوشاک، نشانگر شخصیت و جایگاه اجتماعی افراد بوده است.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص۵۷. </ref> پوشاک هخامنشی را از جهت زیبایی نسبت به سایر پوشاک دوره‌های باستانی، بی‌بدیل دانسته‌اند.<ref>جوانمرد و حاتم، «بررسی طرح تن‌پوش هخامنشیان (بررسی موردی: نقوش برجسته پلکان شرقی تالار آپادانای تخت جمشید)»، 1392ش، ص55.</ref>

پوشاک مردان

ساده‌ترین فرم لباس پارسیان، یک پارچه مستطیل‌شکل بلندی بوده که در قسمت وسط آن، برای عبور سر، شکافی ایجاد شده بود. زمانی که کوروش به قدرت رسید، برای چابکی در نبرد و سوارکاری، تغییراتی در تن‌پوش پارسیان ایجاد کرد؛ از این رو ابتدا لباس پارس‌ها به دو تکه دامن و جلیقه تبدیل شد و سپس با ترویج تن‌پوش‌های مادی، به‌تدریج تن‌پوش‌های پارسی نیز، جنبه تشریفاتی به خود گرفت و از آن در اجرای مراسم‌های رسمی استفاده می‌شد. بعد از آن طبقات بالای جامعه این ردا و کَندیس‌ها را با رنگ ارغوانی و به‌همراه تزیینات طلا و نقره و طبقات پایین جامعه، رنگ‌های نارنجی و سرخ نقش‌دار مورد استفاده قرار می‌دادند.<ref>غیبی، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص107 و ۱۰۹. </ref> این لباس شامل دو تکه پارچه‌ مستطیلی و یا نیم‌دایره بوده که یکی را مانند قطیفه به دور کمر خود می‌بستند و دیگری را روی دوش خود انداخته و گوشه‌های بالایی را در جلوی سینه گره زده و یا می‌دوخته‌اند؛ از آنجا که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کردند، نیازی به بالا‌پوش دیگری نبوده است.<ref>ذکاء، «جامه‌‌های پارسیان در دوره هخامنشیان»، 1342ش، ص9. </ref> دوخت لباس‌ها با چین‌های بسیار، سبب ایجاد حالت‌های پف‌دار می‌شده است.<ref>Hinz, Altiranische funde und forschungen, 1969, p1976.</ref> لباس‌های موردپسند هخامنشیان، لباس‌های فراخ بوده است و به انتخاب پارچه لباس‌های خود اهمیت بسیاری می‌دادند؛ معمولاً جنس پارچه‌ها از ابریشم، پشم و همین‌طور پنبه بوده است.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص۵۵.</ref> بعد‌ها کت‌هایی که روی شلوار پوشیده می‌شد، جای کندیس‌ها را گرفت و این کت‌‌ها منشأ کت و شلوار‌های امروزی شدند.<ref>ذکاء، ارتش شاهنشاهی ایران، ۱۳۵۰ش، ص20.</ref>

پوشش سر

کلاه از مهم‌ترین بخش‌های پوشاک هخامنشیان به حساب می‌آمد؛ زیرا علاوه بر پوشاندن سر و جنبه زینتی آن، نشانگر ویژگی‌های قومی و نژادی و همچنین مقام و منزلت فردی بود؛ از این رو کلاه‌ها سبک‌های گوناگونی داشته‌اند.<ref>غیبی، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۸.</ref> برخی از هخامنشیان به جای کلاه، از یک نوار نمدی و بلند استفاده می‌کردند که جنبه زینتی آن از کاربردش بیشتر بود.<ref>ضياءپور، پوشاك باستانى ايرانيان، 1349ش، ص66.</ref> در میان پادشاهان پارسی نیز سربند، به‌عنوان تاجی بوده که اهمیت به‌سزایی در لباس آنها داشت؛ به این صورت که شمایل ظاهری آن، نمایانگر روحیه شخص استفاده‌کننده بود.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص۶۷.</ref>

پوشش پا

پاپوش‌های هخامنشیان تا مچ پا را می‌پوشاندند و با بند‌هایی که در سه ردیف روی آن قرار گرفته بود، بسته می‌شد و با مروارید و سنگ‌های قیمتی تزئین می‌شده است. شاه و ولیعهد از پاپوش‌هایی به رنگ سرخ و بدون بند استفاده می‌کردند.<ref>غیبی، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۲۵.</ref> جنس این پاپوش‌ها از چرم بوده است.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص۶۵.</ref>

پوشاک نبرد

پیاده‌نظام‌ هخامنشی از کلاه‌خود، تونیک‌های آستین‌دار به‌همراه زره آهنی، کیتون با پولک‌های آهنین و شلوار، برای پوشش نبرد استفاده می‌کردند.<ref>ضیاءپور، پوشاک باستانی ایرانیان، 1349ش، ص۸۹ و ۹۴. </ref>

پوشاک بانوان

تن‌پوش‌های زنان همانند تن‌پوش‌های مردان پارسی بوده است که با زیورآلاتی چون گوشواره و گردنبندی از مروارید، متمایز می‌شد.<ref>غیبی، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۰ و ۱۳۱.</ref> اولین و تنها نمونه لباس ملکه‌های هخامنشی که از آن دوران باقی مانده، لباسی چین‌دار و حاوی چادر کوتاه زینتی است و ویژگی‌های کلی لباس هخامنشیان را دربر دارد.<ref>بروسیوس، زنان هخامنشی، ۱۳۸۱ش، ص۱۲۹.</ref>

چادر

در بررسی آثار هخامنشیان، پوشش سر و استفاده از چادر به‌منظور پوشاندن کامل اندام، قابل توجه است. لباس زنان سر تا پای آنان را می‌پوشاند. يک نمونه از پوشش زنان در آسیای صغیر در هنگام کشف يک نقش برجسته در حوالی داسیلیون ارگیلی پايتخت قديمی ساتراپی فريجیه متعلق به هخامنشیان پديدار شد. اين نقش در حال حاضر در موزه استانبول نگهداری می‌شود و زنی را بر پشت يک قاطر نشان می‌دهد که يک چادر بلند دارد.<ref>پوربهمن، پوشاک در ایران باستان، ۱۳۸۶ش، ص76.</ref>

کفش بانوان

کفش بانوان دارای دو طرح بند‌دار و ساده بوده است که نوع ساده آن را مانند جوراب به پا می‌کردند و با قرار‌دادن چیزی در زیر پاشنه پا، قد خود را بلند‌تر نشان می‌دادند و نوع دیگر آن زبانه‌ای بلند داشت که در زیر کفش قرار می‌گرفت و با سه بند بسته می‌شد. این کفش‌ها به رنگ‌های ارغوانی و زرد حنایی بوده‌اند. <ref>ضیاءپور، پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی، 1347ش، ص۷۹.</ref>

منابع

• پوربهمن، فریدون، پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاء سیکارودی، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
• جوانمرد، صدیقه و حاتم، غلامعلی، «بررسی طرح تن‌پوش هخامنشیان (بررسی موردی: نقوش برجسته پلکان شرقی تالار آپادانای تخت جمشید)»، فصلنامه علمی- پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مايه، سال هفتم، شمارۀ 17، زمستان 1392ش.
• حیدری، فرشید، «حضور هخامنشیان در کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس با توجه به منابع مکتوب و یافته‌های باستان‌شناسی»، جندی شاپور، شماره 17، 1398ش.
• ذکاء، یحیی، ارتش شاهنشاهی ایران از کورش تا پهلوی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1350ش.
• ذکاء، یحیی، «جامه‌‌های پارسیان در دوره هخامنشیان»، مجله هنر و مردم، دوره جدید، شماره ۱5، 1342ش.
• ضیاءپور، جلیل، پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1347ش.
• ضیاءپور، جلیل، پوشاک باستانی ایرانیان، تهران، اداره هنر‌‌های زیبا و موزه‌ها، 1349ش.
• غیبی، مهرآسا، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند، 1387ش.
• Hinz, Walther, Altiranische funde und forschungen, Berlin, 1969.