کفن
کفن، نوعی لباس برای مردگان در ادیان مختلف.
کفن، نوعی لباس برای مردگان است که در برخی از ادیان از جمله در دین اسلام مردگان با لباس کفن پوشانده شده و سپس به خاک سپرده می‌شوند. در دین اسلام پوشاندن میت با کفن دارای احکام فقهی خاصی است. استفاده از این لباس سفیدرنگ برای تکفین اموات، در سبک زندگی اسلامی دارای فلسفۀ خاص است که از آن جمله می‌توان به حفظ حرمت اموات اشاره کرد. همچنین کفن جایگاه معنایی خاصی را در ادبیات حماسی و سیاسی ایران زمین ایفا می‌کند.
مفهوم‌شناسی
کفن در اصطلاح فقهی پارچه‌ای است که بدن میت مسلمان قبل از دفن، با آن پوشانده می‌شود.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، 1409ق، ج1، ص402و403.</ref>
تاریخچه
تاریخچةکفن‌پوشیدن به قدمت تاریخ ارسال انبیای الهی بر می‌گردد. چنانچه نقلی در خصوص کفنشدن حضرت آدم در کتاب «نقض» قزوینی رازی وجود دارد.<ref>- ابی الرشید الرازی، نقض، 1358، ج1، ص686.</ref> همچنین گزارشی در خصوص استفاده از کفن توسط دیگر ادیان قبل از یهود وجود دارد؛ نظیر گزارشی که در خصوص کفن حام، پسر حضرت نوح در تاریخ موجود است.<ref>-الثعلبی، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، 1406ق، ج5، ص167.</ref> در آئین یهود مردگان پس از آنکه به‌وسیلۀ کفن پوشانده می‌شوند با روغن‌هایی سنتی و عطریات تدهین می‌شوند.<ref>- «شیوه تدفین یهودیان چگونه است؟»، وب‌سایت‌اندیشه برتر.</ref> از جالب‌ترین بازارها در دوره ناصرالدین شاه قاجار بازار کفن‌فروشان تهران بود. بر سر مزار آقا (امام جمعۀ تهران)، غسال‌خانه، قبرستان و کفن فروشی‌هایی وجود داشت که در آن انواع کفن‌های قمی، کربلایی، مشهدی، نجفی و کفن‌های نوشته شده با آیات و دعا‌ها عرضه می‌شد.<ref>- صفاکیش، تاریخ عهد ناصری، 1397ش، ص125.</ref>
تکفین در سبک زندگی مؤمنانه
تکفین میت در در سبک زندگی مؤمنانه به‌دلیل احترام به میت، لازم دانسته شده است. تکفین میت، عبارت از کفن پوشاندن جسد میت بوده که دارای آداب و روسوم خاص مذهبی است. لباس میت سه جزء دارد. جزء اول آن، لنگ است که بهتر است از سینه تا روی پا را بپوشاند؛ لکن پوشیدن ناف تا زانو به‌وسیلة لنگ کفایت می‌کند.<ref> طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، 1395ش، ج1، ص402.نجفی، جواهر الکلام، ج2، ص457-458.</ref> جزء دوم کفن، پیراهن است که باید به‌وسیلۀ آن سرشانه‌ها تا نصف ساق پا، همه اطراف بدن پوشانده شود.<ref> طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، 1395ش، ج1، ص403 -402. نجفی، جواهر الکلام، ج2، ص461-462.</ref> جزء سوم کفن سرتاسری است. یعنی باید پارچه به‌اندازه‌ای باشد که از سر تا پا، تمام بدن میت پوشیده شود.<ref> طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، 1395ش، ج1، ص404. نجفی، جواهر الکلام، ج2، ص465-469.</ref> پیش از کفن شدن واجب است مقداری کافور به مواضع هفتگانه بدن که در موقع سجده واجب است روی زمین قرار گیرد، مالیده شود.<ref> طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج1، 1395ش، ص402. نجفی، جواهر الکلام، ج2، ص457-458.</ref>
به برخی از آداب و رسوم مذهبی کفن در سبک زندگی مؤمنانه اشاره می‌شود:
نوشتن دعا
در سبک زندگی مؤمنانه، بر روی کفن شیعیان امامیه آیات و دعاهایی بر طبق روایات وارد شده از ائمه نوشته می‌شود. از جمله اعمالی که برای نوشتن روی کفن‌ها می‌توان از آن یاد کرد، نوشتن کل قرآن کریم بر روی کفن است. همان‌طور که بر کفن امام موسی کاظم کل قرآن نوشته شده بود.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، 1380ش، ج1، ص100.</ref>همچنین نوشتن دعای جوشن صغیر و دعای جوشن کبیر بر روی کفن نیز از جمله مستحبات تکفین است.<ref>مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، 1388ش، ج1، ص376.</ref>
امضای چهل مؤمن
در روایتی از امام صادق آماده است که هرگاه چهل مؤمن بر جنازۀ مؤمنی حاضر شوند و بگویند خدایا ما چیزی جز خوبی از این فرد نمی‌دانیم و تو نسبت به او آگاه تری، خداوند گواهی این اشخاص را می‌پذیرد و آن فرد را در مورد گناهانی که فقط خود از آنان مطلع است می‌آمرزد.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، 1380ش، ج1، ص165.</ref>
تهیه کفن قبل از مرگ
تهیۀ کفن قبل از مرگ از جمله مصادیق یاد مرگ و معاد به شمار رفته و عملی مستحب است. امام صادق می‌فرماید هر کس کفن داشته باشد، در زمرۀ غافلان نیست و هرگاه به لباس آخرت نگاه کند، ثواب و پاداش دریافت می‌کند.<ref>ابن‌طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، 1419ق، ص72.</ref>
کفن شهید
در سبک زندگی مؤمنانه خون کسی که در راه خدا شهید می‌شود از چنان حرمتی برخوردار است که کفن کردن او لازم نیست؛ اما اگر بدن شهید عریان باشد پوشاندن بدن به‌وسیلۀ کفن واجب است.<ref>طبطبایی یزدی، 1395ش، عروة الوثقی، ج1، ص294.</ref>
کفن کردن جنین سقط‌شده و فرد محکوم به قصاص و رجم
جنین سقط شده‌ای که کمتر از چهار ماه سن دارد لازم نیست کفن شود.<ref> طباطبایی حکیم، 1374ش، مستمسک العروه، ج4، ص112.</ref> افرادی که به‌دلیل جاری‌شدن حد شرعی بر آنان کشته شده یا رجم و قصاص می‌شوند، چنین افرادی قبل از اجرای حد باید غسل داده‌شده و کفن شوند.<ref> طباطبایی یزدی، 1395ش، العروة الوثقی، ج2، ص41.</ref>
فلسفه کفن
از امام رضا نقل شده است که کفن کردن مرده چند دلیل دارد:
- عورت او پیدا نباشد و اگر میت زن است، بدنش پیدا نباشد.
- مردم نتوانند به او نگاه کنند، شاید برای دیگران خوشایند نباشد.
- اگر بدن میت دچار تغییر شده است، دیدن آن باعث قساوت قلب دیگران نشود.
- کفن کردن موجب می‌شود تا احترام میت نزد مردم حفظ شود.
- کفن کردن میت سبب می‌شود تا محبت او نسبت به فرزندان و خویشان وی حفظ شود.<ref>«چرا مرده را غسل می‌دهند، کفن می‌پوشانند و دفن می‌کنند + پاسخ امام رضا (علیه‌السّلام)»، خبرگزاری مهر.</ref>
جنس و رنگ کفن
حدیثی از پیامبر اسلام در رابطه با رنگ لباس وجود دارد که بهترین رنگ‌ها، رنگ سفید است و دستور داده است که لباس سفید به تن کنید و مردگان خود را نیز با کفن سفید بپوشانید.<ref>«دلیل اصلی سفید بودن رنگ کفن میت چیست؟»، وب‌سایت نمناک.</ref>بر این اساس پوشاندن میت به‌وسیله کفن سفید امری مستحب به شمار می‌رود.<ref>خمینی، تحریر الوسیله، 1386ش، ج1، ص135.</ref>
جنس کفن مسلمانان نباید از پارچۀ زرباف و نازک و نیز از جنس ابریشم خالص باشد. همچنین به‌دلیل شبیه‌نشدن مسلمانان به یهود کفن میت مسلمان نباید همچون یهودیان از جنس کتان باشد.<ref>خمینی، تحریر الوسیله، 1386ق، ج1، ص75.</ref>
کفن در ادبیات سیاسی
کفن در دوران معاصر وارد جهان سیاست شده است و کفن‌پوش‌شدن در ادبیات سیاسی به‌معنای گذشتن از جان برای رسیدن به هدف است. چنانچه پس از دستگیری امام خمینی در 1342ش مردم انقلابی ورامین که بیشتر کشاورز بودند با هدف آزادی امام خمینی کفن‌پوش به سمت تهران حرکت کردند.<ref>«ورامین، کفن‌پوشانی که در تاریخ جاودانه شدند.» ، خبرگزاری صدا و سیما.</ref>
همچنین در روز 29 مرداد ماه 1402ش بانوان قمی در حرکتی تحت عنوان دختران زینبی، بانوان حسینی پس از اجتماع در مصلی قدس به سمت حرم حضرت معصومه حرکت کرده و با هدف حمایت از حجاب و محکومیت اهانت به قرآن کریم کفن پوش شدند.<ref>«زنان قم کفن پوش شدند»، وب‌سایت خبرگاری شرق.</ref>
در 21 مهر 1402ش چند روز پس از عملیات طوفان الاقصی و بمباران شدن عظیم و وحشیانه نوار غزه توسط اشغالگران اسرائیلی هزاران نفر از مردم عراق در حمایت از مردم مظلوم و ستمدیدۀ فلسطین در میدان التحریر بغداد کفن پوش شدند.<ref>«عراقی‌ها کفن‌پوشان در حمایت از فلسطینیان به خیابان آمدند/ پرچم اسرائیل زیر پای مردم عراق»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی.</ref>
کفن در آیین‌های اجتماعی
کفن در آیین اجتماعی برخی از اقوام ایرانی بازتاب پیدا کرده است. برای مثال سنت کارد و کفن در فرهنگ مردم لر را می‌توان نام برد که رسم باستانی است که پس از هزاران سال در میان اقوام لر به یادگار مانده است. این رسم همانند رسم خون‌بس مانع از ادامه‌دار شدن درگیری و انتقام جویی می‌شود. در این رسم هنگامی که فردی مرتکب قتل می‌شود ریش سفیدان و بزرگان او را همراه با کارد و کفن پیش خانواده مقتول می‌‌‌‌بردند و طلب بخشش می‌کردند و از آنان می‌خواستند یا قاتل را ببخشند یا او را با کارد قصاص کرده و در کفن بپیچند. به‌صورت معمول هم در این مواقع فرد را می‌بخشیدند.<ref>«بررسی پیشینۀ سنت کارد و کفن در فرهنگ مردم لُر»، وب‌سایت تاریخ محلی.</ref>
کفن در اشعار و ادبیات فارسی
کفن در ضرب‌المثل‌های ایرانی نیز قابل بررسی است. مانند ضرب‌المثل با لباس سفید می‌آید و با کفن سفید می‌رود. با لباس سفید آمدن در این ضرب‌المثل کنایه از آغاز زندگی تازه و با کفن سفید رفتن کنایه از پایان یک عمر زندگی مشترک است. این ضرب‌المثل ایرانی برای تازه‌عروس‌ها به کار می‌رفت تا عروس، ازدواج را در زندگی خود یک تعهد پایدار قلمداد کند و در برابر مشکلات زندگی مشترک صبر پیشه کند تا به‌راحتی بنیان خانواده از هم نپاشد.<ref>«معنی ضرب المثل ”با لباس سفید می‌آید با کفن سفید می‌رود“»، وب‌سایت دانش‌چی.</ref>
کفن در اشعار شاعران بزرگ ایرانی نماد مرگ‌اندیشی و کنایه از بی‌ارزش بودن دنیای مادی است.<ref>روزبهانی، «مرگ‌اندیشی عرفانی باباطاهر»، وبلاگ آستانه.</ref> باباطاهر در یکی از اشعار خود به این نکته اشاره می‌کند: <ref>باباطاهر، دوبیتی‌ها، دوبیتی شمارهٔ 74، وب‌سایت گنجور.</ref>
| به قبرستان گذر کردم کم و بیش | بدیدم قبر دولتمند و درویش | |
| نه درویش بی‌کفن در خاک رفته | نه دولتمند برده یک کفن بیش |
پانویس
منابع
- ابی‌الرشید الرازی، النقض، تهران، سفیر اردهال، 1358ش.
- ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1419ق.
- باباطاهر، دوبیتی‌ها، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 آذر 1402ش.
- «بررسی پیشینۀ سنت کارد و کفن در فرهنگ مردم لُر»، وب‌سایت تاریخ محلی، تاریخ درج مطلب: 15 آذر1402ش.
- الثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تهران، محمد باقر محمودی، 1406ق.
- «چرا مرده را غسل می‌دهند، کفن می‌پوشانند و دفن می‌کنند + پاسخ امام رضا (علیه‌السّلام)»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 26 آبان 1393ش.
- حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، احیاء التراث، 1416ق.
- خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، نشرآثار امام خمینی، 1386ش.
- «دلیل اصلی سفید بودن رنگ کفن میت چیست؟»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 21 آذر 1402ش.
- روزبهانی، محمود، «مرگ‌اندیشی عرفانی باباطاهر»، وبلاگ آستانه، تاریخ بازدید: 29 آذر 1402ش.
- «زنان قم کفن پوش شدند»، وب‌سایت خبرگزاری شرق، تاریخ درج مطلب: 30 مرداد1402ش.
- «شیوه تدفین یهودیان چگونه است؟»، وب‌سایت‌اندیشه برتر، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1393ش.
- صدوق، ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1380ش.
- صفاکیش، حمیدرضا، تاریخ عهد ناصری، تهران، مهاجر، 1397ش.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1409ق.
- عراقی‌ها کفن‌پوشان در حمایت از فلسطینیان به خیابان آمدند/ پرچم اسرائیل زیر پای مردم عراق»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 آذر1402ش.
- موسوی، حبیب‌الله، مکارم اخلاق، تهران، حبیب، 1420ش.
- مجلسی، محمد‌باقر، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ش.
- «معنی ضرب المثل ”با لباس سفید می‌آید با کفن سفید می‌رود“»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 29 آذر 1402ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، قم، اسلامی، 1417ق.
- «ورامین، کفن پوشانی که در تاریخ‌جاودانه شدند»، وب‌سایت خبرگزاری صدا و سیما، 15 خرداد 1398ش.
- یزدی، محمد کاظم، العروةالوثقی، قم، آئین دانش، 1395ش.