عقال
عقال؛ حلقه‌ای برای نگه داشتن چفیه بر سر.
عقال حلقه‌ای است که از پشم، ابریشم و پنبه بز بافته میشود و عرب‌ها در گذشته از آن برای بستن زانوهای شتر و نگه داشتن چفیه بر سر استفاده می‌کردند. امروزه نیز در بسیاری از مناطق عرب‌نشین عقال توسط مردان استفاده میشود. عقال دارای انواع گوناگون و نمادهای متعدد در مناطق مختلف است.
مفهوم‌شناسی
عِقَال رشته‌ای است که اعراب دور سر می‌بندند.<ref>. «الشطفة»، روزنامۀ الریاض.</ref> همچنین عقال به ریسمانی می‌گویند که زانوی شتر را با آن می‌بندند.<ref>. معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ عقال، وبسایت واژهیاب.</ref> عقل یعنی «بستن» برای بازداشتن و پیشگیری کردن، «عقال» هم ریسمانی کوتاه را می‌گفتند؛ که زانوی شتر را با آن می‌بستند.<ref>. «چفیه و عگال در نجف اشرف»، خبرگزاری رضوی.</ref>
تاریخچه
عقال نشانگر دوران صحراگردی اعراب در بیابان و پیوند آنها با شتر است. اعراب برای بستن زانوی شتر از ریسمان استفاده می‌کردند و وقتی این ریسمان را نمی‌خواستند آن را روی سر و دور چفیه خود می‌پیچیدند تا همیشه در دسترس باشد.<ref>. «چفیه و عگال در نجف اشرف»، خبرگزاری رضوی.</ref>
جنس عقال
عقال از مواد زیادی ساخته میشود، از جمله پشم بز و ابریشم و پنبه که خطوط آن به شیوهای مناسب بافته میشود.<ref>. «اهمیة الزی التقلیدی ” غترة وعقال” للرجل الخلیجی»، وبلاگ نیشان.</ref>
انواع عقال
عقال انواع گوناگونی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عقال الاسود
عقال الاسود، عقالی سنتی است که در بیشتر کشورهای خلیجی، مانند فلسطین و اردن و عراق رایج است.<ref>. ایلی ابو حیدر، «ایّ من هذه العقالات تفضّل؟»، خبرنامه راجل.</ref>
عقال الابیض
عقال سفید معمولاً توسط علمای مسلمان و اهل‌سنت پوشیده میشود و نماد آزادی و پیروزی است.<ref>. ایلی ابو حیدر، «ایّ من هذه العقالات تفضّل؟»، خبرنامه راجل.</ref> عقال سفید قدیمی‌تر از عقال سیاه است؛ اما امروزه دیگر از آن استفاده نمی‌شود.<ref>. «العقال. . من قید الابل الی تغطیة الراس»، روزنامة دنیا الوطن.</ref>
عقال مُقصّب
این نوع از عقال که از زمان عباسیان وجود داشته، دارای چهار گوشه اطراف سر است و با نخ‌های طلا مخلوط شده و با پشم سیاه رنگ‌آمیزی شده است. عقال مقصب ابتدا شامل پنج لایه بود و به رنگ قرمز تزئین شده بود؛ اما در زمان سلاطین اصلاح شد تا به‌شکل فعلی در آمد. این نوع سربند قبل از اینکه در عربستان شناخته شود در عراق و شام شناخته‌شده بوده است. این نوع عقال را فقط افراد طبقات بالا می‌پوشند؛ زیرا از پشم سیاه آلمانی و نخ طلایی ساخته میشود.<ref>. «العقال المُقصب». .. رمز تراثی ارتداه ثلاثة ملوک واصبح هویه تاریخیه، روزنامة الشرق الاوسط.</ref>
عقال مرعز
این عقال از پشم طبیعی ساخته شده است و علاوه بر ثبات رنگ و ثبات روی سر هنگام پوشیدن، با پر کردن پنبه مشخص میشود.<ref>. «عقال مرعز»، وبسایت متجر العیاف للمشالح والزی الوطنی السعودی.</ref>
شکل عقال برای نشان دادن صاحب کشور در خلیج فارس متفاوت است، مثلاً عقال حاشیه‌دار، نشان‌دهنده مرد قطری است؛ در حالی که عقال کوچک، نشان‌دهنده مرد کویتی است.<ref>. «کیف عرف العرب الشماغ والعقال؟»، وبلاگ نیشان.</ref>
نشانه‌شناسی
استفاده از عقال دارای نشانه‌ها و نمادهای متعددی است؛ در شبه‌جزیره عربستان پوشیدن عقال علاوه بر این که بخشی از لباس سنتی عرب است به‌عنوان نماد مردانگی، جوانمردی و اصالت نیز شهرت داشته است.<ref>. «ما لا تعرفه عن تاریخ» العقال «عند العرب»، خبرگزاری العربیه.</ref> همچنین عقال نمادی از تعقل برای کسی است که عقال را بر سر نهاده است.<ref>. «چفیه و عگال در نجف اشرف»، خبرگزاری رضوی.</ref> مردم عرب همچنین از عقال در عروسی‌ها، محل کار و مناسبت‌های دیگر استفاده می‌کنند.<ref>. «اهمیة الزی التقلیدی ” غترة وعقال” للرجل الخلیجی»، وبلاگ‌نیشان.</ref> برخی دلایل برای نحوه استفاده از عقال توسط افراد ذکر کرده‌اند. به عنوان مثال گفته‌اند فردی که عقال خود را به‌شکل مایل می‌بندد به‌عنوان فردی عاشق شناخته میشود، در حالی که فردی که آن را در پشت سر خود می‌بندد نشان می‌دهد که از ناراحتی یا ورشکستگی رنج می‌برد.<ref>. الزیدی، «مع تزاید اللجوء للعشیرة لحل المشاکل. صناعة العقال تشهد انتعاشا کبیرا فی العراق»، خبرگزاری الجزیرة.</ref>
دلیل دو دایره داشتن عقال
علت پیچیدن عقال به‌صورت دو دایره به اصل آن برمی‌گردد؛ زیرا عقال را هنگام زین زدن برای بستن زانوی شتر استفاده می‌کردند و طناب عقال را به‌شکل تقریباً دو دایره می‌پیچیدند و روی زانوی شتر می‌گذاشتند تا او را از گستردن دست باز دارد. اگر سوارکار بر شتر سوار می‌شد، طناب عقال را می‌گرفت و بر سر می‌گذاشت و به‌مرور زمان لباس عرب شد.<ref>. الصویغ، «مُختصر المقال فی اصل العقال»، روزنامۀ المدینة</ref>
پانویس
منابع
- ابو حیدر، ایلی «ایّ من هذه العقالات تفضّل؟»، خبرنامه راجل، تاریخ درج مطلب: 15 مه 2015م.
- «چفیه و عگال در نجف اشرف»، خبرگزاری رضوی، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1396ش.
- الحسین، ابراهیم، «ما لاتعرفه عن تاریخ العقال عند العرب»، خبرگزاری العربیه، تاریخ درج مطلب: 20 مه 2020م.
- «الشطفة»، روزنامۀ الریاض، تاریخ درج مطلب: 29 ژوئن 2011م.
- الصویغ، عبدالعزیز حسین، «مُختصر المقال فی اصل العقال»، روزنامة المدینة، تاریخ درج مطلب: 15 مه 2012م.
- «العقال من قید الابل الی تغطیة الراس»، روزنامة دنیا الوطن، تاریخ درج مطلب: 9 سپتامبر 2010م.
- «العقال المُقصب». .. رمز تراثی ارتداه ثلاثة ملوک واصبح هویة تاریخیة»، روزنامة الشرق الاوسط، تاریخ درج مطلب: 23 سپتامبر 2019م.
- «عقال مرعز»، وبسایت متجر العیاف للمشالح والزی الوطنی السعودی، تاریخ درج مطلب: 30 نوامبر 2021م.
- «العقال العربی من حزن الاندلس الی رمز الاصالة»، روزنامة الاقتصادیة، تاریخ درج مطلب: 3 فوریه 2015م.
- «العقال المُقصب». .. رمز تراثی ارتداه ثلاثة ملوک واصبح هویة تاریخیة»، روزنامة الشرق الاوسط، تاریخ درج مطلب: 23 سپتامبر 2019م.
- «کیف عرف العرب الشماغ والعقال؟»، وبلاگ نیشان، تاریخ درج مطلب: 27 نوامبر 2019م.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: 23 دی 1402ش.